A raíz da manchea de proxectos eólicos que se prevé instalar en Galicia cómpre facer algunhas consideracións en relación á necesaria protección do patrimonio inmaterial, e en particular sobre unha das súas manifestacións máis importantes, a toponimia e a microtoponimia.
Se nun monte arestora poden existir alomenos un topónimo para a súa identificación e un microtopónimo incluso para cada unha das parcelas que o conforman, cos efectos do frenesí eólico impulsado pola Xunta de Galicia, estamos a ver como a instalación dos parques eólicos varre por completo con este patrimonio inmaterial (incluidas as lendas, contos…etc. que puideran existir no ámbito da instalación industrial) e o lugar afectado remata por coñecerse por un só nome, o nome do parque eólico ou proxecto industrial, urbanización…etc, que incluso pode ser un nome totalmente alleo ao lugar e/ou de invención propia da mercantil promotora.
Os nomes das terras, dos arroios, das fontes, das penas… son identitarios de Galicia e corren un grave risco de desaparecer porque a maioría só teñen existencia na memoria das persoas maiores. As aldeas quedan sen xente; cada vez hai menos persoas que vivan da agricultura e da ganderíae a actividade pastoril nas serras está case desaparecida…. Coa muda de toda esta realidade o patrimonio inmaterial está en risco.
As transformacións urbanísticas e o cambio dos usos dos solos afectan de xeito severo ao patrimonio inmaterial asociado. A perda dos bens materiais asociados aos nomes de lugar influe significativamente na perda da toponimia e da microtoponimia.
Cómpre adoptar medidas urxentes para a protección deste patrimonio inmaterial e evitar ser un pobo sen memoria.
- O papel da cidadanía activa como promotora da inclusión do patrimonio inmaterial nos documentos de avaliación ambiental dos proxectos eólicos, industriais e urbanísticos de calquer tipo
Os topónimos, aínda que permanentes no tempo, son moi dinámicos e asígnanse, modifícanse e altéranse de acordo coas necesidades da sociedade e coa súa percepción do territorio, por iso son un legado que debe ser estudado e preservado para o coñecemento de futuras xeracións. É un patrimonio ameazado: de todas é coñecido o proceso de despoboamento que está a sofrir o rural galego, polo que unha parte importante do acerbo toponímico está en serio perigo de perderse para sempre, perda cultural, pois a denominación dos lugares transcende o paso do tempo polo seu perdurabilidade, e por tanto achega unha riquísima información sobre o pasado: os aproveitamentos tradicionais, a fauna, a vexetación ou os acontecementos históricos. Como tal é un importante recurso do patrimonio cultural inmaterial, pouco estudado e valorado.
Neste senso destaca o papel da cidadanía activa para esixir o cumprimento da normativa vixente e que as avaliacións de impactos ambientais recollan todo o patrimonio inmaterial que posiblemente remate esquecido tras a instalación dos parques eólicos.
A cidadanía activa ten o dereito a participar na toma de decisións que afectan ao medio ambiente e por tanto, o dereito a pedir que se cumpra a normativa que protexe o patrimonio inmaterial. Esta participación materialízase tanto no periodo inicial de consultas dos proxectos como na fase da exposición pública dos mesmos. Por outra banda, as persoas directamente afectadas polos proxectos, teñen o dereito engadido de ser escoitadas pola Administración ao longo de toda a tramitación administrativa.
O Convenio de Aarhus outorga ao público (particulares e asociacións que as representan) o dereito de acceder á información e participar nas decisións adoptadas en materia de medio ambiente, así como de reclamar unha compensación se non se respectan estes dereitos.En 2003, os países da UE aprobaron a Directiva 2003/4/CE relativa ao acceso do público á información ambiental. Debían incorporala ao dereito nacional antes do 14 de febreiro de 2005.
En 2006, a UE adoptou o Regulamento (CE) número 1367/2006 que esixe ás institucións e organismos da UE aplicar as obrigacións recollidas no Convenio de Aarhus.
Galicia sempre foi un referente no patrimonio inmaterial. Sen embargo, este patrimonio está en risco. A participación da cidadanía nas avaliacións ambientais dos proxectos industriais é un elemento chave para esixir o respecto a este patrimonio e promover a conservación e a posta en valor da riqueza toponímica do país.
- Fundamentación normativa
Así a Lei 21/2013, do 9 de decembro, de avaliación ambiental indica que unha vez que o promotor elaborou o estudo de impacto ambiental, o órgano substantivo debe realizar, nesta ocasión con carácter obrigatorio, os trámites de información pública e de consultas ás administracións afectadas e ás persoas interesadas. A lei establece, por primeira vez, que terán carácter preceptivo entre outros, o informe sobre patrimonio cultural.
Artigo 5 da citada lei establece que entenderase por:
“a) “Avaliación ambiental”: proceso a través do cal se analizan os efectos significativos que teñen ou poden ter os plans, programas e proxectos, antes da súa adopción, aprobación ou autorización sobre o medio ambiente, incluíndo na devandita análise os efectos daqueles sobre os seguintes factores: a poboación, a saúde humana, a flora, a fauna, a biodiversidade, a geodiversidad, a terra, o chan, o subsolo, o aire, a auga, o clima, o cambio climático, a paisaxe, os bens materiais, incluído o patrimonio cultural, e a interacción entre todos os factores mencionados”.
A avaliación ambiental inclúe tanto a avaliación ambiental estratéxica, que procede respecto dos plans ou programas, como a avaliación de impacto ambiental, que procede respecto dos proxectos. En ambos os casos a avaliación ambiental poderá ser ordinaria ou simplificada e terá carácter instrumental respecto do procedemento administrativo de aprobación ou de adopción de plans e programas, así como respecto do de autorización de proxectos ou, no seu caso, respecto da actividade administrativa de control dos proxectos sometidos a declaración responsable ou comunicación previa.
Por “Patrimonio cultural” entende a lei que se inclúen todas as acepcións deste tipo de patrimonio, tales como histórico, artístico, arquitectónico, arqueolóxico, industrial e inmaterial.
Por outra banda o artigo 7 da lei referenciada, relativo á aplicación da avaliación de impacto ambiental, indica que serán obxecto dunha avaliación de impacto ambiental simplificada:
“c) Calquera modificación das características dun proxecto do anexo I ou do anexo II, distinta das modificacións descritas no artigo 7.1. c) xa autorizados, executados ou en proceso de execución, que poida ter efectos adversos significativos sobre o medio ambiente. Entenderase que esta modificación pode ter efectos adversos significativos sobre o medio ambiente cando supoña:
(…) 6.º Unha afección significativa ao patrimonio cultural”.
O artigo 35 da Lei 21/2013, do 9 de decembro relativo ao estudo de impacto ambiental indica:
“1. Sen prexuízo do sinalado no artigo 34.6, o promotor elaborará o estudo de impacto ambiental que conterá, polo menos, a seguinte información nos termos desenvolvidos no anexo VI:
c) Identificación, descrición, análise e, se procede, cuantificación dos posibles efectos significativos directos ou indirectos, secundarios, acumulativos e sinérgicos do proxecto sobre os seguintes factores: a poboación, a saúde humana, a flora, a fauna, a biodiversidade, a xeodiversidade, o chan, o subsolo, o aire, a auga, o medio mariño, o clima, o cambio climático, a paisaxe, os bens materiais, o patrimonio cultural, e a interacción entre todos os factores mencionados, durante as fases de execución, explotación e no seu caso durante a demolición ou abandono do proxecto”.
Por outra banda o artigo 37 referido á consulta ás Administracións públicas afectadas e ás persoas interesadas establece que oórgano substantivo deberá solicitar con carácter preceptivo os seguintes informes, que deberán estar debidamente motivados:
“a) Informe do órgano con competencias en materia de medio ambiente da comunidade autónoma onde se sitúe territorialmente o proxecto.
b) Informe sobre o patrimonio cultural, cando cumpra”.
Ademais entre os criterios mencionados no artigo 47.2 para determinar se un proxecto do anexo II debe someterse a avaliación de impacto ambiental ordinaria figura a súa posible afección a “9.º Áreas con potencial afección ao patrimonio cultural” e o estudo de impacto ambiental, ao que se refire o artigo 35, deberá incluír a información detallada nos epígrafes que se desenvolven a continuación:
“(…) b) Descrición, censo, inventario, cuantificación e, no seu caso, cartografía, de todos os factores definidos no artigo 35, apartado 1, letra c), que poidan verse afectados polo proxecto: a poboación, a saúde humana, a biodiversidade (por exemplo, a fauna e a flora), a terra (por exemplo, ocupación do terreo), a geodiversidade, o chan (por exemplo, materia orgánica, erosión, compactación e selaxe), o subsolo, a auga (por exemplo, modificacións hidromorfolóxicas, cantidade e calidade), o medio mariño, o aire, o clima (por exemplo, emisións de gases de efecto invernadoiro, impactos significativos para a adaptación), o cambio climático, os bens materiais, o patrimonio cultural, así como os aspectos arquitectónicos e arqueolóxicos, a paisaxe nos termos do Convenio Europeo da Paisaxe, e a interacción entre todos os factores mencionados”.
A Lei 5/2016, do 4 de maio, do patrimonio cultural de Galicia establece no seu Título V o réxime do patrimonio cultural inmaterial. O artigo 8 relativo á “Clasificación dos bens do patrimonio cultural de Galicia” establece:
“Os bens de interese cultural poden ser inmobles, mobles ou inmateriais.
(….)3. Considéranse bens do patrimonio cultural inmaterial para os efectos desta lei:
a) Os usos, representacións, expresións, coñecementos e técnicas, xunto cos instrumentos, obxectos, artefactos e espazos culturais que lles son inherentes, que as comunidades, os grupos e nalgúns casos os individuos recoñezan como parte integrante do seu patrimonio cultural, e en particular:
1. º A lingua como vehículo do patrimonio cultural inmaterial, regulada pola súa normativa específica.
2. º As tradicións e expresións orais.
3. º A toponimia.
4. º As artes do espectáculo, en especial a danza e a música, representacións, xogos e deportes.
5. º Os usos sociais, rituais, cerimonias e actos festivos.
6. º Os coñecementos e usos relacionados coa natureza e o universo.
7. º As técnicas artesanais tradicionais, actividades produtivas e procesos”.
O artigo 34 do texto legal citado expresa no relativo aos «Plans, programas e proxectos con incidencia sobre o territorio»:
«1. Todos os plans, programas e proxectos relativos a ámbitos como a paisaxe, o desenvolvemento rural ou as infraestruturas ou calquera outro que poida supoñer unha afección ao patrimonio cultural de Galicia pola súa incidencia sobre o territorio, deberán ser sometidos ao informe da consellería competente en materia de patrimonio cultural, que establecerá as medidas protectoras, correctoras e compensatorias que considere necesarias para salvagárdaa do patrimonio cultural afectado, sen prexuízo das súas competencias para a posterior autorización das intervencións que puideren derivarse dos documentos en trámite.
No caso de plans, programas ou proxectos sometidos a un procedemento de avaliación ambiental, o organismo competente para a súa tramitación solicitará o informe preceptivo da consellería competente en materia de patrimonio cultural segundo o establecido na normativa reguladora dos devanditos procedementos de avaliación ambiental.
As condicións e conclusións deste informe incluiranse nos resultados do informe ambiental que corresponda«.
O artigo 69 da citada lei refírese ás medidas específicas de salvagarda e establece que as administracións públicas adoptarán unha política xeral encamiñada a destacar a función do patrimonio cultural inmaterial na sociedade como elemento de carácter identitario, así como a integrar o súa salvagarda nos seus programas de planificación, especialmente mediante os programas educativos e de sensibilización adecuados para o recoñecemento, o respecto, a difusión e a valorización do patrimonio cultural inmaterial na sociedade, nos que a infancia e a mocidade ocuparán un lugar relevante.
- A protección do patrimonio inmaterial na normativa española
O 17 de outubro de 2003, aprobábase pola Unesco a Convención para a Salvagarda do Patrimonio Cultural Inmaterial, ratificada por España no ano 2006.
A Constitución Española de 1978 no artigo 46 protexe o patrimonio cultural inmaterial e o artigo 149.1.28.ª redunda na referencia ao patrimonio cultural, xunto ao artístico e monumental español.
A Lei 10/2015, do 26 de maio, para a salvaguardia do Patrimonio Cultural Inmaterial establece no seu artigo 1:
“O obxecto da presente lei é regular a acción xeral de salvaguardia que deben exercer os poderes públicos sobre os bens que integran o patrimonio cultural inmaterial, nos seus respectivos ámbitos de competencias”.
E o seu artigo 2 no relativo ao concepto de patrimonio cultural inmaterial establece:
“Terán a consideración de bens do patrimonio cultural inmaterial os usos, representacións, expresións, coñecementos e técnicas que as comunidades, os grupos e nalgúns casos os individuos, recoñezan como parte integrante do seu patrimonio cultural, e en particular:
- Tradicións e expresións orais, incluídas as modalidades e particularidades lingüísticas como vehículo do patrimonio cultural inmaterial; así como a toponimia tradicional como instrumento para a concreción da denominación xeográfica dos territorios”.
Por outra banda, o artigo 4 do citado texto legal establece a importancia da protección dos bens materiais asociados ao establecer con carácter imperativo que:
“As Administracións Públicas velarán polo respecto e conservación dos lugares, espazos, itinerarios e dos soportes materiais en que descansen os bens inmateriais obxecto de salvaguardia”.
• Nota: Lei 3/1983, do 15 de xuño, de normalización lingüística, artigo 10.1: «Os topónimos de Galicia terá como única forma oficial a galega.»
valfluvialdolouridocorcoesto.com 
Cómo se pode fazer para colaborar con esta petición? Recolhendo firmas e presentandoas no rexistro?
Me gustaLe gusta a 1 persona
Pódense presentar sinaturas, sí.
Me gustaMe gusta