O lobo non só é un símbolo de natureza posto así por nós senón que gañouno polo seu labor chave no medio ambiente.
O lobo cumpre un papel moi importante como axente eliminador de carroñas e controlador das poboacións de herbívoros e outros pequenos depredadores (así como das enfermidades que a estes aféctanlles, como a sarna, ao acabar cos exemplares máis débiles). Un ecosistema sen lobos buscará un novo equilibrio distinto ao natural con depredadores que pode non ser o máis conveniente no seu conxunto para o ser humano e o resto de partes da cadea alimentaria, e cuxos efectos colaterais resultarán difíciles de predicir.
O problema fundamental do lobo ibérico en España é que non se aplica unha xestión baseada no coñecemento técnico. Arestora a Xunta de Galicia está a xestionar o lobo de acordo a intereses dun sector determinado da sociedade.
Os controis de poboación que levan a cabo as Administracións fundaméntanse na falsa idea de que a depredación do gando relaciónase coa abundancia de lobos, cando, en realidade, o lobo, ao ser un depredador, non acada de maneira natural altas densidades. A depredación ao gando depende máis da ausencia de medios de protección fronte aos depredadores.
Incumprimento normativo con respecto ao lobo
Na actualidade incúmprese a normativa europea que protexe ao lobo e aos seus hábitats. A xestión debería estar baseada na conservación da especie e non na caza. Por iso é necesaria unha protección estrita da especie a nivel nacional e cumprir dunha vez cá normativa vixente a nivel europeo e internacional.
O Convenio de Berna relativo á Conservación da Vida Silvestre e o Medio Natural de Europa, foi asinado en Estrasburgo (Francia) en 1979. Este convenio incluíu ao lobo no Anexo II “Especies de fauna estritamente protexidas”, constando as prohibicións correspondentes no seu art. 6.
Este Convenio debe o seu valor a tres características fundamentais: o seu carácter xeneralista, a concepción da lista única de especies e a incorporación da política conservacionista na planificación económica, especialmente no relacionado coa protección dos hábitats (artigos 3 e 4).
Pódese afirmar que é o primeiro Tratado Internacional que dá un tratamento xeral á xestión da vida silvestre, elaborando unha serie de medidas de protección para plantas e animais, diferenciando nestes últimos as especies estritamente protexidas (Anexo II) das que requiren medidas especiais na súa xestión (Anexo III), incluíndo medios ou métodos non selectivos prohibidos de caza (Anexo IV).
Outro aspecto importante que contempla o Convenio é a conservación de especies migratorias, aludindo á necesaria coordinación internacional. Aínda cando a área do Convenio circunscríbese a Europa, foi unha preocupación dos responsables do Consello de Europa a extensión á fauna africana, onde inverna unha boa parte da fauna migratoria europea. Senegal foi o primeiro Estado africano que subscribiu o Convenio.
O procedemento de ratificación do Convenio por parte española estivo cheo de conflitos e polémicas, centrándose nas reservas ao mesmo. O Convenio ratificouse en 1986 coa reserva do lobo, estorniño negro, lagarto ocelado, a víbora ou os frinxílidos: xílgaro, verderolo, o liñaceiro común que está na Lista vermella IUCN marcada como en risco e listada no Reino Unido Biodiversity Action Plan como de prioridade e o xirín, que inclúe o Anexo III.
Estrutura
O seguimento e impulso do Convenio corre a cargo do Comité Permanente, que dispón de varios grupos de traballo, por exemplo, os que houbo sobre a conservación da foca monxa, as tartarugas mariñas, o oso pardo, o lince, o lobo, a londra, os himenópteros, as orquídeas ou, máis recentemente, as aves e as plantas silvestres en xeral.
Funcionamento
O Comité Permanente reúnese anualmente en Estrasburgo.
Os países membros entregan informes bianuais.
Apróbanse Plans de Acción para especies.
O Comité Permanente abre e trata nos plenarios expedientes sobre casos específicos.
Aínda que o lobo foi excluído da lista de especies con protección total, a ratificación do convenio compromete ás autoridades españolas a manter as súas poboacións fóra de perigo e a regular o seu caza. O Consello de Europa, en Estrasburgo, é o organismo internacional que coordina os traballos do Convenio de Berna e vixía o seu cumprimento.
En relación ao lobo:
O artigo 6 do Convenio estableceu a posibilidade de que cada país asinante adoptase as medidas lexislativas e regulamentarias apropiadas e necesarias para asegurar a conservación particular das especies de fauna silvestre enumeradas no Anexo II.
Prohibiu así para as especies do citado Anexo II:
- calquera formas de captura intencionada, de posesión e de morte intencionadas;
- a deterioración ou a destrución intencionados dos lugares de reprodución ou das zonas de repouso;
- a perturbación intencionada da fauna silvestre, especialmente durante o período de reprodución, crianza e hibernación, a condición de que a perturbación teña un efecto significativo tendo en conta os obxectivos do presente Convenio.
España ratificou o convenio en 1986 pero coa reserva de sacar ao lobo do Anexo II, incluíndoo no Anexo III (“Especies de fauna protexidas”).
En 1988 actualizouse a listaxe de especies silvestres que figuran no Convenio Internacional sen efectuar ningunha reserva para o lobo, polo que cabe interpretar que o lobo segue figurando no Anexo II.
No caso que o lobo estivese incluído no anexo III sería aplicable o art. 7 do Convenio de Berna.
Pero cando se trata da captura ou morte das especies de fauna silvestre enumeradas no Anexo III e nas excepcións do Anexo II sería aplicable o Art. 8:
“Se se trata da captura ou morte das especies de fauna silvestre enumeradas no Anexo III, e nos casos en que se fagan excepcións con arranxo ao artigo 9 no que respecta ás especies enumeradas no Anexo II, as Partes contratantes prohibirán a utilización de todos os medios non selectivos de captura e morte e dos medios que poidan causar localmente a desaparición ou turbar seriamente a tranquilidade das poboacións dunha especie , en particular dos medios enumerados no Anexo IV.
Atopamos as excepcións das especies enumeradas no Anexo II a continuación:
Artigo 9:
1. Se non houber outra solución satisfactoria e a excepción non for en detrimento da supervivencia da poboación interesada, cada Parte contratante poderá facer excepción do disposto nos artigos 4, 5, 6 e 7 e da prohibición de utilización dos medios a que se refire o artígo 8:
- en interés da protección da flora e da fauna;
- para previr daños importantes nos cultivos, no gando, nos bosques, pesquerías, augas e outras formas de propiedade;
- en interés da saúde e da seguridade pública, da seguridade aérea ou en atención a outros intereses públicos prioritarios;
- con propósitos de investigación e educación, repoboación e reintroducción, así́ como para a cría de animais domésticos;
- para permitir, en condicións estritamente controladas, sobre unha base selectiva e nunha certa medida, a captura, a posesión ou calquera outra explotación razoable de determinados animais e plantas silvestres en pequenas cantidades.
2. As Partes contratantes presentarán ao Comité permanente un informe bienal acerca das excepcións feitas en virtude do párrafo anterior. Devanditos informes deberán especificar:
- as poboacións que son obxecto ou foron obxecto de excepcións e, se fose posible, o número de exemplares implicados ;
- os medios para dar morte ou capturar autorizados;
- as condicións de risco, as circunstancias de tempo e de lugar en que tiveron lugar ditas excepcións;
- a autoridade facultada para declarar que concorreron ditas condicións, e facultada para tomar as decisións relativas aos medios que puidesen utilizarse aos seus límites, e ás persoas encargadas da ejecución;
- os controis aplicados.
Define “conservación” como o conxunto de medidas necesarias para manter ou restablecer os hábitats naturais e as poboacións de especies de fauna e flora silvestres nun estado favorable.
Así mesmo, esta consideración trasladada a escala nacional, recae nos estados membros.
A Directiva Hábitats distingue o nivel de protección dentro da Península Ibérica en base ao río Douro.
Lobos ao sur do Douro: incluídos no Anexos II (“especies animais e vexetais de interese comunitario para cuxa conservación é necesario designar zonas especiais de conservación”), e Anexo IV (“especies animais e vexetais de interese comunitario que requiren unha protección estrita”).
Os lobos ao norte do Douro: inclúense no Anexo V (“especies animais e vexetais de interese comunitario, cuxa recollida na natureza e explotación poden ser obxecto de medidas de xestión”).
Debemos deternos no termo “xestión” e valorar se se utiliza como sinónimo de caza no estado español a fin de xustificar permisos de caza.
A Lei 42/2007 de Patrimonio Natural e da Biodiversidade crea a Listaxe de Especies Silvestres en Réxime de Protección Especial onde desde xuño de 2019, todos os lobos situados ao sur do Douro están incluídos nesa “Listaxe” como corresponde aos mínimos de cobertura legal de ámbito nacional proporcionados polos Directiva Hábitats (que non fala de categorías nacionais de protección).
Pero con todo, os lobos que se atopan en calquera outra zona do estado carecen desa mínima cobertura legal de carácter especial no ámbito nacional.
O artigo 56 da Lei 42/2007 de Patrimonio Natural e da Biodiversidade establece dita consideración para todas as especies amparadas por tratados e convenios internacionais, como o de Berna, ratificado por España, polo que en caso de non ter dita consideración estariamos ante un incumprimento flagrante das obrigacións derivadas do Convenio de Berna, e da subseguinte Directiva Hábitats 92/43/CEE, en relación a unha especie protexida e de interese comunitario como o lobo.
O lobo non está incluído no Catálogo Nacional de Especies Ameazadas en ningunha das categorías recollidas no referido Catálogo (en concreto, nas duas existentes: “En Perigo de Extinción” e “Vulnerable”), aspecto que resulta totalmente cuestionable, tendo en conta o principio de transposición lexislativa, como o de “Non regresión do dereito ambiental”.
Un dato científico a destacar é que a caza do lobo en España, non consegue diminuír a conflitividade cos gandeiros senón todo o contrario xa que ao desestructurarse grupos familiares, os individuos restantes vense obrigados a atacar a presas máis fáciles como o gando.
Que debería facer a Xunta de Galicia no tocante á protección do Lobo?
- Incrementar a vixiancia e control por parte das forzas e corpos de seguridade do estado e das administracións públicas.
- Prohibir a súa caza e refundir ou unificar as leis de caza das diferentes comunidades autónomas.
- Que a conservación do lobo esté baseada en criterios científicos, na etoloxía e comportamento da especie.
O Decreto 284/2001, do 11 de outubro, polo que se aproba o Regulamento de caza de Galicia, inclúe no seu anexo IV ao lobo entre as especies cazables no territorio da nosa comunidade autónoma. Non obstante o anterior, desde hai varios anos a orde anual que fixa os períodos hábiles de caza só autoriza a caza do lobo despois de constatar fidedignamente a existencia de danos e con plenas garantías de conservación da poboación desta especie.
Na actualidade, a xestión dos danos ocasionados polos lobos á gandería ten a súa base legal na mencionada orde anual pola que se determinan as épocas hábiles de caza, que regula a caza por danos producidos polas especies cinexéticas e en ordénelas anuais nas que se establecen axudas económicas para previr e paliar os danos producidos polo lobo.
Zonas de xestión do lobo
1. Atendendo aos criterios de zonificación definidos e asumindo que a probabilidade de danos é maior nas zonas de alta densidade de lobos onde hai máis abundancia de gando, establécense tres zonas de xestión, denominadas zona 1, zona 2 e zona 3.
a) Zona 1.
É a zona prioritaria á hora de aplicar e fomentar as medidas de prevención dos danos producidos polo lobo. A Administración poderá realizar nesta zona unha planificación para controlar a poboación de lobo, despois dunha avaliación técnica dos danos sobre a cabana gandeira, da adopción de medidas preventivas, do grao de conflitividade social e do estado poboacional do lobo, que deberá ser obxecto de seguimento. Poderanse realizar ademais controis puntuais non previstos na planificación a solicitude das persoas afectadas polos ataques do lobo, no caso de danos recorrentes e tendo en conta os criterios establecidos a tal fin.
b) Zona 2.
Nesta zona as persoas interesadas poderán solicitar, no caso de danos recorrentes ao gando, a realización de maneira puntual de controis poboacionais, que deberán ser debidamente autorizados tras unha avaliación técnica dos danos sobre a cabana gandeira, da posibilidade de mitigalos con medidas preventivas, do grao de conflitividade social e do estado poboacional do lobo.
c) Zona 3.
Non se autorizarán controis salvo casos excepcionais que terán que estar especialmente xustificados.
O Plan de xestión do lobo en Galicia
O 20 de xaneiro de 2009 publicábase no DOG o Decreto 297/2008, do 30 de decembro, polo que se aprobaba o Plan de xestión do lobo en Galicia.
A finalidade do Plan de xestión do lobo en Galicia é garantir a viabilidade desta especie no noso territorio, mantendo unha poboación estable do lobo en Galicia e ao mesmo tempo compatibilizar a súa existencia coa da gandería extensiva e coa viabilidade económica das explotacións agropecuarias, adoptando medidas preventivas e establecendo liñas de axudas para paliar os danos causados por esta especie, así como poñer en valor a existencia do lobo e convertela nun elemento que fomente o desenvolvemento rural e turístico das zonas onde se atopa presente esta especie.
O Plan de xestión do lobo en Galicia persegue os seguintes obxectivos:
a) Establecer as medidas e actuacións que permitan manter unha poboación viable de lobos dentro dun marco de coexistencia co mundo rural e compatible coas actividades agropecuarias, que contribúan á conservación da poboación ibérica.
b) Manter unha poboación estable e continua de lobos, similar á actual, independentemente das fluctuaciones naturais que poden producirse a curto prazo, e desenvolver os mecanismos para o seu seguimento e estudo.
c) Minimizar a conflitividade xerada polos danos que ocasionan os lobos sobre a cabana gandeira mediante incentivos económicos e asesoramento técnico adecuado para a aplicación de métodos de prevención de danos.
d) Establecer propostas e fomentar actuacións nas que se recoñeza ao lobo como un recurso económico que pode mellorar as condicións socioeconómicas das poboacións locais, tales como actividades turísticas e a recuperación do patrimonio cultural.
e) Desenvolver programas e actuacións ao obxecto de aumentar o coñecemento e a tolerancia dos distintos sectores da sociedade cara ao lobo.
f) Establecer un sistema de participación social no que todos os sectores relacionados directamente coa xestión do lobo asuman a súa corresponsabilidade na xestión e conservación da especie.
g) Iniciar o procedemento de inclusión da especie no Catálogo de Especies Ameazadas.
De todo o anterior conclúese que a xestión do lobo xira sempre ao redor da súa conservación e a estabilidade da especie no territorio, adoptando todas as medidas necesarias para manter ou restablecer os hábitats naturais e as poboacións de especies de fauna e flora silvestres nun estado sempre favorable e evitando en todo caso a deterioración dos seus hábitats e calquer risco que poña en perigo a conservación da especie.
