O Convenio Europeo da Paisaxe (en diante CEP), ou tamén denominado Convenio de Florencia, é un tratado internacional promulgado polo Consello de Europa na cidade de Florencia. Este Tratado foi asinado polos Estados integrantes do devandito organismo en Florencia o 20 de outubro de 2000 e entrou en vigor o 1 de marzo de 2004.
O CEP foi ratificado pola maioría dos Estados membros, entre eles, España, no ano 2007, e entrou en vigor nese país o 1 de marzo de 2008.
O CEP establece e define (art. 1) os obxectivos de calidade paisaxística como “a formulación polas autoridades públicas competentes, para unha determinada paisaxe, das aspiracións das poboacións en canto refírese ás características paisaxísticas do espazo no que viven”.
Cada paisaxe debe ser “identificada e cualificada”, mediante os procesos de consulta pública que garantan a “participación de todas as persoas interesadas pertinentes”, e os obxectivos de calidade deben ser inseridos nos instrumentos de planificación e actuación que en cada caso considérense máis adecuados. “Debe establecerse unha clara relación entre os devanditos obxectivos, os resultados das análises para a identificación e cualificación, e as medidas necesarias para conseguilos”.
Un dos aspectos innovadores que se derivan da conceptualización de paisaxe que o CEP adopta está referido á supeditación da existencia do mesmo á percepción da poboación, isto é, a unha subxectividade colectiva, con toda a complexidade psicolóxica e social que o acto perceptivo implica. O Convenio refírese á paisaxe como «calquera parte do territorio tal como percíbea a poboación». Este carácter perceptivo da paisaxe fai referencia á súa dimensión humana.
Por primeira vez atopámonos cun Convenio que centra a súa atención naquelas persoas que habitan e forman parte integrante dun territorio e onde a participación da cidadanía é a chave para establecer as determinacións nas que se basearán os obxectivos de calidade paisaxística.
Establécese, ademais, que en todas as etapas deste proceso a participación, a concertación, o intercambio de ideas, a negociación e aprobación deben facerse entre as institucións e a poboación. Por tanto, a atención que require a paisaxe no desenvolvemento deste proceso precisa da concorrencia da sociedade civil, a participación cidadá e as administracións, empresas e institucións expertas en materias relacionadas coa paisaxe.
A importancia do antigo Camiño Real que atravesaba os Penedos de Pasarela – Traba
Tanto a toponimia como a microtoponimia referencian a existencia do camiño real que atravesaba a paisaxe protexida.
As paisaxes identitarias ou simbólicas
As persoas que viven e constrúen a súa paisaxe, que forma parte dela, que distinguen cada un dos seus elementos e adhírense aos mesmos produtiva ou afectivamente, que se identifican coas súas cores, cheiros e sons cambiantes, non necesariamente teñen porqué concibila como paisaxe no sentido panorámico ou estético. Existen, de feito, moitas persoas que non observaron nunca de forma conxunta e admirativa as súas propias paisaxes, como hai outros moitas que non as perciben como algo destacable pola súa beleza. Agora ben, todas adoitan distinguir con extremado detalle cada unha das súas compoñentes, ás que consideran recursos propios, elevándoas nalgúns casos á categoría de símbolos. En relación con esta singularización simbólica das paisaxes, por parte dos seus propios poboadores, tanto a súa diversidade como as súas densidades de camiño e de poboamento e a súa ancestral cultura determinan que sexan moi numerosas as paisaxes recoñecidas pola poboación como distintivas e identitarias.
A paisaxe compórtase aquí como un elemento simbólico do grupo, superando o simple papel de «contedor», pero ademais determina un modo de actuar e de interpretar a realidade. A paisaxe identitaria contén unha serie de signos —compoñentes emblemáticos— a través dos cales «comunican a súa identidade». Tales signos non son estables, senón que «en cada época, cada sociedade e cada grupo, achéganse á paisaxe de forma diferente e con distintas intencións. A paisaxe adquire dúas funcións, por unha banda xoga un papel fundamental na definición dun grupo social que se recoñece dentro dunha paisaxe; e por outra banda, unha función externa e máis lexible, que é a imaxe que o grupo vén dar ao mundo exterior. Os lugares son denominados pola comunidade. Esta toponimia non é forzosamente conforme á apelación oficial, senón que existe a tendencia de conformar sistemas propios como modo de apropiación. O grupo, que se recoñece nunha paisaxe, manifesta o seu apego a través da vontade de protección ante un caso de ameaza real, potencial ou imaxinaria.
As Resistencias identitarias ás transformacións territoriais. O exercicio da Cidadanía Activ dea
Nos últimos anos, as mobilizacións sociais ao redor de conflitos territoriais proliferaron e intensificado a súa actividade. Isto é motivado pola manchea de proxectos industrias eólicos que promovidos polo Goberno de Madrid e o Goberno da Xunta de Galicia inzan muíños a esgalla en calquer lugar de Galicia.
A protección dos Penedos de Pasarela e Traba
O Decreto 294/2008, do 11 de decembro, declaraba paisaxe protexida os Penedos de Pasarela e Traba (DOG Núm. 7, de 12 de xaneiro de 2009).
O macizo de Pasarela e Traba está constituído por un conxunto de elevacións graníticas situadas no noroeste da Comunidade Autónoma de Galicia, en plena Costa da Morte, entre os concellos de Vimianzo e Laxe, na provincia da Coruña. A parroquia vimiancesa de Pasarela eríxese no seu referente poboado polo sur, mentres que polo norte se acha o extenso val laxense de Traba e a aldea de Cabanela, da propia parroquia de Traba. Os límites entre os concellos de Vimianzo e Laxe dividen este macizo en dúas partes de similar extensión. Ao norte sitúase o territorio de Laxe, cunha superficie próxima ás 103 hectáreas e ao sur o de Vimianzo, cunha superficie aproximada de 109 hectáreas, o que suma unha superficie total de 212 hectáreas aproximadamente. O límite atravesa as elevacións case en dirección oeste-leste, aproximadamente pola Galla da Pena Forcada, na parte central da dorsal que constitúe o cerne da unidade elevada. Deixa ao norte as áreas da Torre da Moa e a Pena Forcada e, ao sur, as formas dómicas da Pedra da Cachucha e as elevacións máis meridionais. Ambos os dous concellos comparten as unidades deprimidas ao leste e ao oeste da dorsal elevada.
A combinación de formas rochosas que presentan os Penedos de Pasarela e Traba conforma unha paisaxe singular que destaca pola súa beleza. A dorsal que se alonga desde a Cachucha ata a Torre de Moa, pasando pola Pena Forcada, forma un impresionante pano de fondo visible tanto desde a localidade de Pasarela como, dun xeito especial, desde a área de Traba. Postos no areal que cerra a lagoa, pódese contemplar unha das paisaxes máis fermosas da costa de Galicia.
O artigo 9º do Decreto citado indica a necesidade de que esta paisaxe conte con un Plan de acción da paisaxe. Así establece:
1. De acordo co establecido no artigo 12 da Lei 7/2008, do 7 de xullo, de protección da paisaxe de Galicia, elaborarase un plan de acción da paisaxe para a protección, xestión e ordenación da paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba. Este plan de acción da paisaxe integrarase no plan de conservación da paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba que elabore e aprobe a consellería competente en materia de ambiente.
2. O plan de acción da paisaxe axustarase ás determinacións contidas nas directrices de paisaxe para os Penedos de Pasarela e Traba elaboradas pola consellería competente en materia de ambiente, conforme os obxectivos de calidade paisaxística establecidos e incluirá, ademais, unha proposta de medidas para o mantemento, a mellora, a recuperación e rexeneración da paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba.
Polo tanto, en primeiro lugar cómpre a necesaria elaboración dun Plan de Conservación da paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba e en segundo lugar, elaborarase un plan de acción que terá unha triple finalidade:
- A protección da paisaxe
- A xestión da paisaxe
- A ordenación da paisaxe
Segundo o artigo 6º do Decreto a xestión da paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba perseguirá os seguintes obxectivos:
a) En xeral, a conservación e a protección dos elementos desta paisaxe.
b) De xeito especial, a protección e a conservación dos penedos que integran esta paisaxe protexida.
c) Fomentar o coñecemento desta paisaxe protexida e o respecto dos seus valores naturais.
d) Promover a realización de programas de investigación e de educación ambiental da paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba.
e) Promover un desenvolvemento económico e turístico desa zona que sexa respectuoso co medio.
f) Acadar unha relación harmoniosa dos habitantes desa zona co medio natural.
O artigo 5º da norma referencia establece que dentro da paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba procurarase o mantemento das prácticas de carácter tradicional que contribúan á conservación e preservación dos valores e recursos naturais deste espazo natural protexido.
En base ao anterior dedúcese que as estacións eólicas que a mercantil EDP Renovables ten previsto instalar en Laxe e Vimizanzo non se poden localizar dentro do perímetro deste espazo protexido pola súa evidente incompatibilidade coas prácticas de carácter tradicional.
Pero, poden as estacións eólicas proxectarse fóra do perímetro establecido polo artigo 4º do Decreto 294/2008, do 11 de decembro da paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba? Ou ditro doutro modo, teñen límites as paisaxes?
É evidente que como concepto abstracto a paisaxe non ten límites, sen embargo a resposta a esta pregunta resultará fundamental á hora de redactar o Plan de conservación, acción e xestión deste espazo identitario e simbólico e será decisiva para determinar se as estacións eólicas de EDP Renovables poden rodear ou proxectarse desde fóra do perímetro desta paisaxe protexida sobre ela.
Por iso a participación da cidadanía é clave e de vital importancia para alonxar a implatación de estruturas eólicas o máis afastadas posible do perímetro delimitado da paisaxe dos Penedos de Pasarela e Traba.
A importancia do Patrimonio Sonoro e Olfativo das Paisaxes Protexidas
Porque as paisaxes tamén teñen cheiros, sons, espertan sentimentos, proxectan soños e frustracións. Desde esta mirada as paisaxes ademais de verse, tamén se poden oír, cheirar, saborear, palpar, en definitiva, pódense sentir. De aí a importancia do patrimonio sonoro dunha paisaxe e a importancia do arquivo sonoro como fonte da memoria e do patrimonio. A intanxibilidade da paisaxe coñécese por medio da cultura, principalmente polos costumes de quen as habita, xa que a construción destas, xeran necesariamente unha percepción do territorio alterando a paisaxe comprendida á súa antollo dalgunha maneira, debido a que se entende o que se percibe.
Por iso o Plan de conservación da paisaxe dos Penedos de Pasarela e Traba debe recoller o patrimonio sonoro desta paisaxe e este debe ser conservado como elemento caracterizador e inherente a esta, e incluso o patrimonio olfativo, como xa está a realizar a Unión Europea, en relación ao patrimonio olfativo de determinadas rexións do continente.
As estacións eólicas non poden afectar ao patrimonio sonoro das paisaxes protexidas.
O patrimonio cultural material e inmaterial dos Penedos de Pasarela e Traba. O Dereito a Paisaxear
No núcleo de Pasarela, en Vimianzo, collemos o desvío da estrada á Laxe, en dirección ao núcleo do Penedo. Pasado este núcleo continuamos pola pista de Pasarela (polígono 501, parcela 9017) ata chegar ás paraxes da Calzada e da Cova da Raposa. Temos dúas posibilidades: seguir o camiño ou continuar monte arriba cara a Gándara da Barca. Seguimos este último. Atravesamos a Salgueira e a paraxe Camiño a Laxe. A toponimia indícanos que estamos a seguir o antigo Camiño Real. Chegamos á Gándara da Barca e ao Brañal da paraxe da Cruz. Deixamos a Fonte de Sudre ou Xudre á esquerda e a Fonte da Merenda. Nos planos antigos indícanse dúas rutas para chegar á Laxe, o camiño de Pararela á San Simón de Nande ou o camiño de Traba cara a lagoa do mesmo nome, en dirección a Laxe pola beira da costa.
Na Fonte do Sudre nace o rego de Calabanda, tributario do rego dos Muíños. Este nace a escasos metros do rego da Albariza, na paraxe Estiva da Calzada). Estamos ante unha paisaxe con abondosa presencia de fontes e canles como a Canle Agueiros, Cans dos Agueiros ou Canle Aqueiros.
A paraxe da Calzada, en Vimianzo, identifícase no catastro polo polígono 501 parcelas 2078 e seguintes. Pasaríamos pola Cova da Raposa. A esquerda fica a Gándara Baroa. Pasariamos polo Brañal da Torre da Moa. Continuamos polas Gándaras e os Castrallóns. A nosa esquerda está a Pena da Moa e o Castelo.
Baixamos en dirección a Prado Lucía, que nos traslada á memoria as parcelas con nome de mulleres, tan frecuentes na Costa da Morte. Atrás queda a Pedra do Bico, o Campo dos Bois no lugar de Foxiños en Pedrapico, Laxe.
Outra posibilidade é empregar o Camiño das Gallas comezando na Pedra Zapata, o inicio do camiño á Serra e ás Gallas. Na estrada á Laxe está o Cotón de Arantiña, a Cova das Laxes, o Vao de Arantiña, a Furna…etc. Na paraxe de Arantiña nace a Fontiña de Arantiña.
Logo de pasar polas Gallas chegamos ao Castelo da Trabe e continuamos por un camiño sen nome (polígono 32 parcela 9003). Continuamos por outra pista, definida como polígono 31 parcela 9009 e camiñamos polos Castrallóns ata o Castelo e a Pedra da Moa (polígono 31 parcela 119). Volvemos sobre os nosos pasos ata chegar ao lugar de Costa, no Rueiro, e enlazar coa AC -433.
O Castelo da Pedra da Moa linda cos Castrallóns, co prado Lucía, coa Torre da Moa e o Castelo da Trabe e o Pinar do Castelo. Pero tamén é unha zona con gran número de recursos hídricos. Así temos o rego do Caldeirón que nace nesta paraxe.
O rego da Rumbada nace nas Gallas, o polígono 31 parcela 164. Na Arantiña nace un rego innominado que conflue no rego do río Vao, á altura do Cotón (Laxe), xunto con outro rego sen codificar que abrolla na Porta Chan, preto da presa de Soltaduro, Rascalobos, o rego das Albarizas e a Pena dos Mouros.
Paisaxes identitarias
O Prado das Moas (polígono 7 parcelas 291, 292, 293,..), Panceira (onde nace a Fonte Corvo Panceira), A Aguieira e a Galla de Peña Forcada que delimitan os municipios de Laxe e Vimianzo, a Arantiña, o Canliño, o Campo das Lebres, o Coto de Cabrún (262 metros), o Rascalobos (274 metros), o Alto de Rascalobos (300 metros), o Petón de San Xoán, As Carballosas, o Petón Gordo, Foltraños, O Castelo (222 metros), a Torre da Moa (274 metros), a Galla da Pena Forcada (273 metros), o Canleirón, o Pinchón (256 metros), o Boedo, a Pedra Grande da Barca, o Cebro, A Salgueira, o Muíño do Rolo, o Muíño do Fial, a Ponte do Foxo, os Castrallóns, O Monte Redondo, A Pena Raposa (268 metros), a Cruz de Pasarela, o Monte de Vadalama, a Gándara da Barca, O Brañal, A Cruz, o Mato da Cruz, a Panceira, O Castelo, o Monte Meán, o Monte da Armada, Os Foxiños, o río de Traba (este río nace ao pé dos Lameiros, preto do Dolmen da Fornella e do Aprazaduiro), o Canleirón (nesta paraxe nace un afluente do río Traba que discorre entre os Castrallóns e o Monte Redondo), Pena dos Mouros, O Castro, a Lagoa de Traba, a Agra de Traba, os Boedos, o Armeán, a Punta Corveiro, a Punta de Traba, a Punta da Cruz de Rosa, a Pedra dos Altariños…etc.
Estruturas castelarias
O Castelo da Trabe, o Castelo da Pedra da Moa, a Torre da Moa, os Castrallóns, O Castelo…
É moi posible a existencia de estruturas castelarias medievais, de feito atopóranse dúas liñas de muro de sillares e cerámica tardorromana e medieval. Hai quen sitúa aquí as Aras Sextianas. En 1975 o investigador Pedro Marfany sinalara na Torre da Moa unhas piletas de sacrificio castrexas ou romanas, con canles de desaugue que van cara o precipicio.
Antón Rodríguez Casal, na Carta arqueolóxica do partido xudicial de Carballo (1975), infórmanos dun recinto castrense no alto da Torre dá Moa, con defensas naturais e cunha terraza cara ao poñente, na que se observan dous lenzos de muros que poderían corresponder a unha construción medieval. Referencia tamén a abundancia de cerámica tardorromana e medieval.
Ata aquí tamén chegaba a vía Per Tola Marítima construída polos romanos para acceder a todo este territorio.
Núcleos rurais da entorna:
Mórdomo, A Cabanela, As Melgueiras, O Carballal, Matío, Boaño, A Torre, O Aprazaduiro, A Biqueira, Señoráns, Pasarela, Calabanda, O Penedo, O Campo, A Barroña, Calo, Torelo, Castromil, Repande, Figaredo, Graño, Coéns, Castrelo, O Ceán, Laxe, A Piroga, O Briño, …etc.
Referencias:
http://www.manuelgago.org/blog/index.php/2006/07/23/tellas-e-loureiros-na-torre-da-moa-en-traba
LEMA SUÁREZ, Xªmª e VVAA (2010), Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte. Xerais, Vigo.
CASTROS O CASTILLOS: PROBLEMAS METODOLÓGICOS Y DE IDENTIFICACIÓN DE FORTIFICACIONES MEDIEVALES EN GALICIA. DAVID FERNÁNDEZ ABELLA
Ademais, escritores de grande sona como Eduardo Pondal, Otero Pedraio ou Manuel Rivas sucumbiron á beleza e misterio do lugar.
“Penedos de Pasarela,
cando vos vexo, penedos,
suspiro de amor por ela.”
EDUARDO PONDAL
valfluvialdolouridocorcoesto.wordpress.com 